همه چیز درباره مسجد اموی در دمشق، سوريه

مسجد اموی، که با نام مسجد بزرگ دمشق نیز شناخته می‌شود، یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین مساجد در جهان اسلام است.

این مسجد در قلب شهر قدیمی دمشق، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای جهان، قرار دارد. ساخت مسجد در دوران خلافت اموی به دستور خلیفه ولید بن عبدالملک بین سال‌های 706 تا 715 میلادی انجام شد.

مسجد اموی به خاطر معماری برجسته و تاریخ غنی خود مشهور است. این مسجد دارای چهار مناره و سه سالن نماز است و فضای داخلی آن با موزاییک‌های زیبا و شیشه‌های رنگی تزئین شده است. صحن بزرگ مسجد و حیاط‌های اطراف آن، محلی برای تجمع و عبادت مسلمانان است.

یکی از ویژگی‌های برجسته این مسجد، مقبره حضرت یحیی (ع) (یوحنا معمدان) است که گفته می‌شود سر او در این مکان دفن شده است. همچنین، این مسجد مکانی مهم در تاریخ اسلامی به شمار می‌آید و به عنوان یکی از اماکن مقدس مسلمانان شناخته می‌شود.

مسجد اموی در مرکز تاریخی دمشق واقع شده و بخشی از میراث جهانی یونسکو به شمار می‌آید. این مسجد نه تنها به عنوان یک مکان عبادتی بلکه به عنوان یک جاذبه گردشگری مهم مورد بازدید قرار می‌گیرد و بازدیدکنندگان می‌توانند از زیبایی‌های معماری و تاریخی آن لذت ببرند.

بازدید از مسجد اموی معمولاً بین 1 تا 2 ساعت زمان می‌برد. در هنگام بازدید از مسجد، بازدیدکنندگان باید پوشش مناسبی داشته باشند و احترام به آداب و رسوم مذهبی را رعایت کنند.

این مسجد یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم در سوریه است و هر ساله گردشگران زیادی از سراسر جهان برای دیدن این اثر تاریخی به دمشق می‌آیند.

این مکان از عصر آهن به عنوان عبادتگاه مورد استفاده قرار گرفته است، زمانی که آرامی ها معبدی را بر روی آن ساختند که به خدای باران خود، حداد تقدیم شده بود.

تحت فرمانروایی رومیان، از سال 64 پس از میلاد، این بنا به مرکز آیین امپراتوری مشتری، خدای باران رومی تبدیل شد و به یکی از بزرگترین معابد سوریه تبدیل شد.

هنگامی که امپراتوری در سوریه به حکومت بیزانسی مسیحی منتقل شد، امپراتور تئودوسیوس اول آن را به کلیسای جامع و مقر دومین اسقف عالی رتبه در پاتریارک انطاکیه تبدیل کرد.

پس از فتح دمشق توسط مسلمانان در سال 634، بخشی از کلیسای جامع به عنوان نمازخانه کوچک (مصلا) برای فاتحان مسلمان تعیین شد.

با رشد جامعه مسلمانان، خلیفه اموی ولید اول بقیه کلیسای جامع را برای استفاده مسلمانان مصادره کرد و سایر املاک شهر را به عنوان غرامت به مسیحیان بازگرداند.

این بنا تا حد زیادی تخریب شد و یک مسجد جامع جماعت به جای آن ساخته شد.

بنای جدید در طول نه سال توسط هزاران کارگر و صنعتگر از سراسر امپراتوری های اسلامی و بیزانس با هزینه های قابل توجه ساخته شد و از غنایم جنگی فتوحات امویان و مالیات بر سربازان عرب دمشق تامین شد. برخلاف مساجد ساده‌تر آن زمان، مسجد اموی دارای پلان بازییکال بزرگ با سه راهروی موازی و یک شبستان مرکزی عمود بر هم بود که از ورودی مسجد به دومین محراب مقعر جهان (طاق نماز) منتهی می‌شد.

این مسجد به دلیل ترکیبات غنی از پوشش های مرمر و موزاییک های طلایی گسترده از نقوش گیاهی، که حدود 4000 متر مربع (43000 فوت مربع) را پوشش می دهد، که احتمالاً بزرگترین در جهان است، مورد توجه قرار گرفت.

در حکومت عباسیان ، بناهای جدیدی از جمله گنبد خزانه و مناره عروس اضافه شد، در حالی که ممالیک تلاش‌های عمده‌ای برای مرمت انجام دادند و مناره قیت‌بای را اضافه کردند.

مسجد اموی بر اساس الگوی خود، معماری نوپای اسلامی را با دیگر مجموعه‌های بزرگ مساجد، از جمله مسجد بزرگ قرطبه در اسپانیا و مسجد الازهر مصر، ابداع کرد و بر آن تأثیر گذاشت. اگرچه بنای اولیه چندین بار به دلیل آتش‌سوزی، آسیب‌های جنگی و تعمیرات تغییر کرده است، اما یکی از معدود مساجدی است که همان فرم و ویژگی‌های معماری ساخت قرن هشتم و همچنین ویژگی امویی خود را حفظ کرده است.

در ساخت این مسجد از مهندسان رومی، ایرانی ، هندی کمک گرفته شد. ولید بن عبدالملک عایدی چند سال سوریه و نیز بار ۱۸ کشتی طلا و نقره حمل شده از قبرس را علاوه بر ابزار و مکعب‌های موزائیکی که پادشاه رومی‌ها به عنوان هدیه فرستاده بود صرف آن کرد.

بر فراز شبستان مسجد، گنبدی به نام «نسر یا عقاب» ساخت و ستون‌هایی در زیر آن قرار داد و آن را با طلا و جواهر و پوشش‌های حریر مزین کرد.

مسجد را با جواهر و قندیل‌های طلا و نقره، معرق‌های زیبا و زنجیرهای طلا آراست.

بنای مسجد در دوران ولید بن عبدالملک آغاز شد. روایت‌های مختلفی درباره آغاز بنای مسجد جامع اموی نقل شده است که ۸۶، ۸۷ و ۸۸ق، به عنوان آغاز بنای این مسجد در منابع مختلف آمده است.

ساخت مسجد اموی که در دوران ولید بن عبدالملک آغاز شده بود،

در سال ۹۶ق به پایان رسید؛ در حالی که ولید درگذشته بود و ساخت مسجد را برادرش سلیمان بن عبدالملک به پایان رساند.

در طول قرون مختلف تعمیرات و توسعه‌هایی در آن انجام شده و همچنین بر اثر چندین آتش‌سوزی، بسیاری از قسمت‌های آن در آتش سوخت.

اکنون جامع اموی پس از مختصر تعمیراتی که در اواخر حکمرانی ممالیک یعنی تا قرن هشتم در آن صورت گرفته به همان حال باقیمانده است. صحن حیاط به کلی از سنگ‌های دوران ممالیک بوده و دیواره‌ها نیز از سنگ‌های بسیار بزرگ است. نیمی از دیواره‌های شمالی، شرقی و غربی از کلیسا و معبد باقیمانده از دوران قبل از اسلام است و نیمه فوقانی دیواره‌ها در دوره ولید و دوره‌های بعد اضافه شده است که تفاوت نوع سنگ‌های آن مشخص است. ولید دیواره‌ها را مسقف نموده و دیواره‌های شرقی و شمالی و غربی را با ستون‌های سنگی به صورت کنگره‌ای بر زیر سقف‌های مزبور قرار داده است.

در دوره ممالیک سقف دیواره‌های غربی با نقاشی‌هایی به رنگ طلایی که به آن «فسیفساء» می‌گفتند تزئین گردید. متأسفانه فسیفساء بیشتر سقف‌ها به مرور تخریب شده و اکنون اثری از آنها نیست.

شبستان مسجد دارای بیست ستون در سمت شرق و بیست ستون در سمت غرب

بوده و چهار ستون اصلی و بزرگ به ابعاد ۳*۲ متر در وسط آن قرار دارد که پایه‌های گنبد بزرگ مسجد یعنی «قُبَّةُ النَّسر» می‌باشد. ارتفاع داخلی این گنبد بیش از سی متر بوده و تماماً از سنگ و با گچ سفید تزئین و بازسازی شده است. بر روی چهل ستون مذکور، چهل ستون کوچک دیگر قرار دارد.

این ستون‌ها به صورت هلالی شکل هستند که سقف مسجد را - که یکی از بلندترین سقف‌های موجود در میان مساجد جهان است - را نگه داشته‌اند.

در صحن سه قُبِّه و گنبد کوچک ساخته شده است:

قبة المال

این قبه در سال ۱۷۲ هجری به وسیله امیر دمشق «فضل بن صالح بن علی العباس» پسرعموی منصور عباسی ساخته شد و چون اموال و ذخائر مسجد در آن نگهداری می‌شد به «قبة المال» معروف گردید.

قبة الوضوء

این قبه در وسط صحن قرار دارد و در سال ۳۶۹ هجری ساخته شد. در زلزله سال ۱۱۷۳ هجری تخریب گردید و عثمان پاشا به سال ۱۱۸۲ هجری آن را بازسازی کرد. این گنبد کوچک بر شش ستون از سنگ مرمر قرار داد. قبه یاد شده به «صخره قربان» نیز معروف بوده است.

گویند حضرت هابیل قربانی خویش را که گوسفندی بود بر این صخره قرار داد چون مورد قبول حق قرار گرفت به وسیله آتش سوخت و قربانی قابیل که گندم بود پذیرفته نشد و به همان حال باقی ماند لذا به برادرش حسادت ورزید و او را در کوه قاسیون به قتل رسانید. از آن روز این مکان به صخره قربان معروف شد.

قبة الساعات

این قبه در شرق صحن اموی و کنار «باب الساعات » قرار دارد که در قرن پنجم هجری ساخته شده و محل استقرار ساعت مسجد بوده است.

قبة النسر یا عقاب

یکی از بزرگترین بناهای فوقانی مسجد اموی است که برفراز شبستان قرار داشته و از سنگ مرمر است.