• خانه
• اخبار گردشگری
• گردشگری، بازوی نامرئی توسعه صادرات

به گزارش روابط عمومی مرکز گردشگری علمی و فرهنگی دانشجویان ایران (ISTTA) به نقل از « تین نیوز»، امروزه از صنعت گردشگری در محافل و مباحث اقتصادی با عنوان بهترین نمونه از«صادرات نامرئی» یادمی‌شود زیرا گردشگری و سفر کالایی نامحسوس و غیرمادی است. درواقع، گردشگران در سفر به یک مقصد یا کشور دیگر، خریدار تجربه گردشگری هستند. هر گردشگر بابت دریافت آن تجربه منحصربه‌فرد که محصول آن کشور یا مقصد گردشگری است، هزینه کرده و از این رهگذار درآمد و ارز خارجی را به کشور مقصد سرازیر می‌کند. صادرات نامرئی ابزار مهمی در انتشار و انتقال فرهنگ است زیرا این نوع صادرات، همان‌طور که گفته شد، خرید کالاهای نامرئی و ناملموس است. یعنی کالاها و خدماتی معنوی است که گردشگران خارجی می‌خرند. گرچه صادرات نامرئی در مثبت کردن موازنه اقتصادی موثر است، اثرات فرهنگی نیز پیامد خود را دارد که حفظ سنن، آداب و رسوم یک جامعه و صدور آن به دیگر کشورها و مناطق است. اثر صادرات نامرئی بر اشاعه فرهنگ با نقش تعدیل‌گری تصویر ذهنی مقصد گردشگری با داده‌هایی گردآمده از گردشگران در مقصدهای مختلف بررسی می‌شود. نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که صادرات نامرئی کالاها و خدمات گردشگری، فرهنگ کشور مقصد را گسترش داده و تصویر ذهنی مقصد گردشگری نیز این اثر را تقویت می‌کند. تجربه گردشگری که محصول یک منطقه یا اقلیم یا کشور است چه فرهنگی، چه مادی و چه طبیعی یک کالای غیرمادی یا کالایی معنوی و غیرملموس است. بنابراین قابل جابه‌جایی از یک کشور به کشوری دیگر و از جایی به جایی دیگر نیست. از این‌رو، یک مسافر مثلا از فرانسه که درآمد خود را از آن کشور به‌دست آورده، آن را برای خرید کالاهای گردشگری یعنی خرید جا در هتل یا سرگرمی و تفریح یا شنا در دریا و کرایه خودرو و یا سرویس‌های دیگر درکشوری دیگر مانند اسپانیا خرج می‌کند. اینها کالاهایی هستند که در کشور اسپانیا تولید شده‌اند و قابل وارد شدن به کشور دیگر نیستند اما سبب خروج ارز از فرانسه و وارد کردن ارز به اسپانیا می‌شود. ازاین‌رو گردشگری صنعت یا کالای غیرمادی یا صادرات نامرئی نام گرفته است. با وجود این، بی‌توجهی به تخریب‌ها و خسارت‌های جانبی ناشی از آلودگی و تخریب محیط‌زیست و بهره‌گیری نادرست از منابع طبیعی خطری است که در صورت بی‌توجهی به اصول گردشگری پایدار حرکت این چرخه عظیم مالی را معکوس می‌کند. درواقع، تخریب‌ها و آلودگی منابع طبیعی و زیست‌محیطی می‌تواند سود ناشی از گردشگری را به قیمت گزافی یعنی نابودی اصل سرمایه به طور موقت و تنها برای گروهی خاص تامین کند. از دیدگاه گردشگری پایدار، توسعه گردشگری با استفاده از منابع موجود به گونه‌ای است که ضمن پاسخ دادن به نیازهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ضوابط قانونی جامعه و انتظارات گردشگران بتوان وحدت و یکپارچگی، هویت فرهنگی، سلامت محیط‌زیست، تعادل اقتصادی و رفاه مردم محلی را تامین کرد. ظرفیت صادرات نامرئی در ایران گردشگری یکی از بزرگترین و متنوع‌ترین صنایع در جهان امروز به شمار می‌آید. بسیاری از کشورها این صنعت پویا را منبع اصلی درآمد، اشتغالزایی، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی می‌دانند. صنعت گردشگری امروزه به قدری در توسعه اقتصادی- اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاددانان آنان را «صادرات نامرئی» نام نهاده‌اند. ایران سرزمینی است با تنوع شرایط اقلیمی و چشم‌اندازهای طبیعی، با حدود ۶۰ هزار روستا که در این فضای متنوع ملی پراکنده‌اند. روستاها به دلیل ویژگی‌ها و ماهیت وجودی‌شان به طور مستقیم به طبیعت پیرامون خود وابسته و متکی هستند، به طوری که تغییرات در این بستر مکانی در گذر زمان شکل می‌گیرد و در فضایی جغرافیایی مبتنی‌بر کنش متقابل میان عوامل و روندهای طبیعی ـ اکولوژیک و اجتماعی ـ اقتصادی ـ سیاسی را خلق می‌کند، بنا به درجه تغییرات و دگرگونی‌های روستایی بخش‌هایی از فضای درونی و بیرونی روستا شکل طبیعی و بکر خود را حفظ می‌کند، همین ویژگی روستا برنامه‌ریزی اکوتوریسم را در چنین محیطی امکان‌پذیر می‌کند. «کنفرانس جهانی توریسم» گردشگری روستایی را شامل انواع گردشگری با برخورداری از تسهیلات و خدمات رفاهی در نواحی روستایی می‌داند که امکان بهره‌مندی از منابع طبیعی و جاذبه‌های طبیعت را همراه با شرکت در زندگی روستایی (کار در مزرعه و کشاورزی) فراهم می‌کند. ایران با توجه به داشتن ظرفیت‌های گردشگری بسیار در صادرات نامرئی نیز می‌تواند بسیار موثر عمل کند. سهم صنعت گردشگری از میزان کل صادرات جهان سهم صنعت گردشگری از میزان کل صادرات جهان در سال ۲۰۱۵ میلادی به ۷ درصد افزایش یافت و به ۱/۴ تریلیون دلار رسید. سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل (UNWTO) در گزارش خود اعلام کرد، صنعت گردشگری با سهم ۱/۴ تریلیون دلاری در سال ۲۰۱۵میلادی سومین صادرات بزرگ جهان شناخته شد. سازمان جهانی گردشگری میزان هزینه گردشگران را در سال ۲۰۱۵ میلادی ۱/۴ تریلیون دلار برآورد کرد که به طور متوسط این رقم برابر با روزانه ۴ میلیارد دلار است. هزینه حمل‌ونقل گردشگران خارجی در سال گذشته میلادی به ۲۱۰ میلیارد دلار رسید، در حالی که درآمد حاصل از اقامت، غذا و نوشیدنی، سرگرمی، خرید و دیگر خدمات گردشگران خارجی به ۱/۲ تریلیون دلار افزایش یافته که گویای رشد ۳/۶درصدی در مقایسه با آمار سال گذشته آن است. صنعت گردشگری پس از سوخت و مواد شیمیایی و جلوتر از تجارت غذا و محصولات خودرو در مکان سوم بزرگترین صادرات جهان است که بنابر اعلام سازمان جهانی گردشگری در بسیاری از کشورهای درحال توسعه صنعت گردشگری نخستین صادرات مهم به شمار می‌رود. صنایع دستی، ویترین گردشگری برخی از کارشناسان با این گفته که گردشگری صادرات است موافق نیستند و معتقدند گردشگری تجارت یا صادرات نیست بلکه صنعت است و به عقیده آنها گردشگری تنها بر صادرات صنایع دستی موثر است. ابراهیم اسدی، رییس انجمن توسعه صنعت گردشگری مجمع متخصصان ایران به گسترش تجارت گفت: گردشگری صادرات نیست! این دیدگاه که گردشگری را با تجارت و صادرات یکی ببینیم بسیار اشتباه است. گردشگری درواقع یک صنعت است. او افزود: گردشگری به ارزآوری کمک بسیاری می‌کند. محصولی که گردشگری به صادرات آن بیشترین کمک را می‌کند صنایع دستی است. ویترین گردشگری صنایع دستی است و من تنها می‌توانم تاثیر گردشگری را بر افزایش صادرات صنایع دستی بپذیرم.اسدی ادامه داد: صنایع‌دستی به واردات نیاز ندارد و مواد اولیه آن نیز در ایران موجود است. ۳۰ درصد از صادرات به‌واسطه گردشگری برخی مدیران گردشگری کشور نیز معتقدند که گردشگری می‌تواند ۳۰ درصد از صادرات کشور را تحت‌الشعاع قرار دهد. رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گفت: پس از توافق برجام و لغو تحریم‌های ناجوانمردانه علیه ایران روند ورود گردشگر خارجی بسیار زیاد شده، به طوری که در ۳ سال گذشته میانگین رشد آن به ۱۰ درصد رسیده و تا وضعیت مطلوب مورد نظر راهی نمانده است. مسعود سلطانی‌فر، رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در همایش «سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری» گفته بود: گردشگری در ایران از مهم‌ترین صنایع به شمار می‌رود که ماهیت جدیدی دارد و نتیجه آن سودآفرینی، کارآفرینی و شکوه اقتصادی در جامعه خواهد بود. ۳۰ درصد از صادرات ما می‌تواند با عنوان گردشگری انجام شود. ایران برای بهره‌برداری از ۱۷۰۰ پروژه گردشگری به ۱۶ هزار میلیارد تومان تسهیلات نیاز دارد که پیش‌بینی می‌شود در ۵ سال آینده این بودجه از محل‌های مختلف تامین شود. رییس سازمان میراث فرهنگی با بیان اینکه ایران با وجود توانایی‌های بالقوه و بالفعل قابلیت جذب گردشگر را دارد، افزود: جذب گردشگری موجبات کشور را به سوی اقتصاد مقاومتی فراهم می‌کند. با توجه به اینکه کشور ما دارای زیرساخت‌های لازم مانند امنیت پایدار اجتماعی و سیاسی است این موضوع می‌تواند ظرفیت کشور را برای پذیرش گردشگران بالا ببرد. پس از توافق برجام و لغو تحریم‌های ناجوانمردانه علیه ایران روند ورود گردشگر خارجی بسیار زیاد شده به طوری که در ۳ سال گذشته میانگین رشد آن به ۱۰ درصد رسیده و تا وضعیت مطلوب مورد نظر راهی نمانده است. امروز با توجه به ظرفیت گردشگری در ایران عملیات اجرایی بیش از ۱۷۰ هتل ۴و۵ ستاره در دست سازمان‌های خصوصی در حال اجراست و ‌۱۰۷ پروژه اعم از هتل و دیگر تاسیسات گردشگری با استفاده از منابع دولتی با مبلغی افزون‌بر ۹۷۰ میلیارد در دست اجراست. وی افزود: با توجه به طرح اشتغال ویژه ۷۰ هزار نفری از سوی دولت در کنار طرح‌های گردشگری می‌توان موجبات اشتغالزایی را در شهرستان‌ها و روستاهای کشور فراهم کرد. دولت در سیاست‌های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بسیار موفق عمل کرده و امید است این سیاست‌ها و عملکردها در جهت مثبت ادامه یابد. نقش موثر گردشگری در تجارت چمدانی به عقیده کارشناسان، گردشگری می‌تواند نقش موثری در تجارت چمدانی داشته باشد اما باید برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات لازم در این حوزه انجام شود. عضو هیات‌رییسه اتاق اصناف ایران با اشاره به ظرفیت‌های اصناف در حوزه صادرات عنوان کرد: اصناف به جای صادرات مستقیم و حضور در بازار جهانی بیشتر با بهبود فضای سیاسی و رشد صنعت گردشگری می‌تواند در صادرات چمدانی نقشی موثری داشته باشد. محمدعلی صدیقی با بیان اینکه در حال حاضر سهم اصناف در صادرات و حضور در بازار جهانی ناچیز است، اظهار کرد: حضور اصناف در حوزه صادرات بیشتر به صورت جانبی و کمک به کارخانه‌ها به‌ویژه در تولید قطعات کوچک مانند قطعات خودرو یا بخش بسته‌بندی کالای صادراتی است. وی ادامه داد: نقش اصناف در زمینه صادرات بیشتر مربوط به صادرات چمدانی است؛ درواقع، هر گردشگری که وارد کشور می‌شود بیشترین مراودات مالی را با اصناف کشور دارد و این رویه سبب ارزآوری بالایی برای کشور خواهد شد. صدیقی تصریح کرد: از نظر میزان جاذبه‌های گردشگری، ایران در رتبه دهم جهان قرار دارد، این درحالی است که اکنون سهم کشورمان یک درصد درآمد گردشگری دنیا است. این درآمد فاصله زیادی با سهم حقیقی ایران دارد و سهم ایران باید ۱۰ درصد باشد. عضو هیات‌رییسه اتاق اصناف ایران درباره قابلیت‌های گردشگری بر اقتصاد کشور عنوان کرد: کشورهایی مانند ترکیه و مالزی درآمدی بیشتر از آنچه ایران از طریق نفت کسب می‌کند از طریق صنعت گردشگری دارند این درحالی است که ایران ظرفیت و جاذبه‌های بیشتری نسبت به سایر کشورها دارد. صدیقی افزود: با توجه به اینکه ایران از نظر سیاسی و اقتصادی در حال توسعه است می‌توان چشم‌انداز روشنی برای اصناف با بهبود شرایط اقتصادی و رشد صنعت گردشگری متصور بود. گردشگری، رشد برون‌زای ارتقا یافته یکی از آثار استراتژی توسعه برون‌گرا در بسیاری از کشورها، ترویج بخش‌های جدید مانند گردشگری و صادرات غیرسنتی بود. تاکنون در پیشینه توسعه بر گردشگری و صادرات غیرسنتی تمرکز شده و بررسی‌های موجود گویای این است که گردشگری نیز به عنوان بخش مهمی از رشد برون‌گرا ارتقا یافته است. تئوری‌ها نشان می‌دهد که افزایش گردشگری به‌ویژه در کشورهای کم‌درآمد که امکان صنعتی‌شدن سریع را ندارند، می‌تواند منجر به تنوع اقتصادی بدون اتکای بیش از حد به صادرات سنتی شود. به اعتقاد کارشناسان و پژوهشگران بین‌المللی، گردشگری یکی از بخش‌های صادراتی مهم است که تفاوت آن با صادرات کالاها و خدمات این است که مصرف‌کننده آن را در کشور میزبان مصرف می‌کند. درحقیقت، این صنعت اگرچه نمی‌تواند اقتصاد شهر را به‌طور کامل بسازد، نقش مثبتی از راه مستقیم و غیرمستقیم در اقتصاد جوامع دارد. اثرات مستقیم آن از مخارج اولیه گردشگران برای کالاها و خدمات مصرفی ایجاد می‌شود. این بخش از اثرات باعث ایجاد اشتغال مستقیم و کسب درآمدهای ارزی از طریق تولید و فروش کالاها و خدمات به گردشگران می‌شود. همچنین گردشگری به صورت غیرمستقیم بر رشد تاثیر می‌گذارد چراکه اثر پویایی را در کل اقتصاد به شکل آثار سرریز کرده یا در دیگر آثار خارجی نشان می‌دهد. اینها درحالی است که رشد اقتصادی در بیشتر کشورهای درحال توسعه مایوس‌کننده است. با رشد آهسته، تولید نسبت به دیگر کشورها روند نزولی دارد. روند رشد اقتصادی مزایا و منافع زیادی خواهد داشت و به همین دلیل همه اقتصادها با وجود تفاوت‌های زیادی که ممکن است با یکدیگر داشته باشند، رشد و توسعه اقتصادی را یکی از اهداف اصلی خود قرار می‌دهند؛ اما باید درنظر داشت که دستیابی به رشد اقتصادی بالا و پایدار، نیازمند شناخت عوامل موثر بر آن است. منافع و آثار مطلوب اقتصادی گردشگری، همه بخش‌های اقتصادی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد؛ به گونه‌ای که علاوه‌بر ایجاد زمینه برای توسعه زیرساخت‌ها، ایجاد درآمد و اشتغال برای میزبانان و همچنین فراهم آوردن درآمدهای مالیاتی برای دولت ازجمله آثار بارز این صنعت بوده است. با توجه به اینکه در کشورهای درحال توسعه معضلاتی همچون میزان بیکاری بالا، محدودیت منابع ارزی، اقتصاد تک‌محصولی، سطح پایین درآمد سرانه و نرخ‌های نازل رشد اقتصادی به وضوح دیده می‌شود، این کشورها برای رهایی از چنین مشکلاتی نیازمند رشد اقتصادی سریع و مستمر هستند و از آنجا که گردشگری یکی از صنایع مهم و پردرآمد جهان شناخته شده، می‌تواند نقش قابل‌توجهی در راستای این هدف داشته باشد.